Katecheza Eucharystyczna na Okres Wielkanocny (nr 3)
„Szafarze Eucharystii i Komunii świętej”
„Kościół żyje dzięki Eucharystii” – pisał św. Jan Paweł II w encyklice Ecclesia de Eucharistia. Eucharystia to sakrament obecności Chrystusa, który oddaje siebie wiernym pod postacią chleba i wina, stając się dla nich duchowym pokarmem i źródłem jedności. Od samego początku jej sprawowanie było ściśle związane z osobą szafarza – czyli tego, kto ją celebruje i udziela wiernym Komunii Świętej. Z biegiem czasu Kościół wypracował jasne zasady dotyczące tego, kto może pełnić tę posługę zarówno jako szafarz Eucharystii, jak i szafarz Komunii Świętej.
To rozróżnienie jest bardzo ważne. Szafarz Eucharystii to osoba, która sprawuje Mszę Świętą – czyli dokonuje konsekracji chleba i wina, przemieniając je w Ciało i Krew Chrystusa. Tę funkcję może pełnić wyłącznie kapłan – biskup lub prezbiter – który otrzymał sakrament święceń. Natomiast szafarz Komunii Świętej to ktoś, kto rozdaje wiernym Ciało Pańskie – może to być kapłan, ale również diakon, a w szczególnych przypadkach także osoba świecka, pełniąca funkcję nadzwyczajnego szafarza.
W pierwszych wiekach Kościoła Eucharystię sprawowali Apostołowie, a następnie ustanawiani przez nich biskupi i prezbiterzy. W rozdzielaniu Komunii pomagali im diakoni. Co ciekawe, w początkach chrześcijaństwa również świeccy mogli zanosić Komunię chorym i uwięzionym – zwłaszcza w czasach prześladowań. Z czasem jednak, z troski o godność i bezpieczeństwo Najświętszego Sakramentu, Kościół coraz bardziej ograniczał tę możliwość.
Od IX wieku zaczęto formalnie zakazywać świeckim, zwłaszcza nieposiadającym święceń, udzielania Komunii Świętej. W średniowieczu tylko kapłan był uprawniony do jej rozdawania – nawet diakoni musieli mieć specjalne pozwolenie, a osoby świeckie nie miały do tego żadnego prawa. Podkreślano w ten sposób wyjątkowość i świętość Eucharystii, a także potrzebę ochrony jej przed nadużyciami.
Dopiero Sobór Watykański II rozpoczął nowy etap w rozumieniu posługi szafarzy. Diakonat został uznany za pełnoprawny stopień święceń, a jego zadaniem – obok głoszenia Słowa Bożego – stała się także posługa przy Eucharystii: jej przechowywanie, udzielanie wiernym i zanoszenie chorym. Tym samym diakon został oficjalnie uznany za zwyczajnego szafarza Komunii Świętej.
Równolegle zaczęto dopuszczać do tej posługi również osoby świeckie – w sytuacjach wyjątkowych, gdy kapłanów lub diakonów brakuje, lub gdy liczba wiernych przystępujących do Komunii jest tak duża, że mogłoby to znacznie wydłużyć celebrację. W 1973 roku wydano instrukcję Immensae caritatis, która formalnie wprowadziła instytucję nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej – czyli świeckich, którzy, po odpowiednim przygotowaniu i upoważnieniu przez biskupa, mogą udzielać Komunii innym wiernym.
Zgodnie z obecnie obowiązującym Kodeksem Prawa Kanonicznego, zwyczajnymi szafarzami Komunii Świętej są: biskup, prezbiter i diakon. Nadzwyczajnym szafarzem zaś może zostać świecki mężczyzna, który spełnia odpowiednie wymagania, a jego ustanowienie uzasadnia rzeczywista potrzeba duszpasterska. W Polsce szczegółowe przepisy w tej sprawie wydała Konferencja Episkopatu. Nadzwyczajnym szafarzem może zostać mężczyzna w wieku od 25 do 65 lat, wyróżniający się dojrzałą wiarą, życiem moralnym oraz zaangażowaniem w życie parafii. Kandydat musi odbyć specjalne przygotowanie teologiczne, liturgiczne i praktyczne. Upoważnienie do posługi nadaje biskup diecezjalny – zwykle na jeden rok, z możliwością przedłużenia. „Jeśli brak jest kapłana lub diakona, albo są oni poważnie utrudnieni w spełnianiu tej posługi z racji wieku, choroby czy innych zajęć duszpasterskich, a także wtedy, gdy liczba wiernych przystępujących do Komunii Świętej jest bardzo duża, tak że Msza Święta mogłaby się nadmiernie przedłużyć, nadzwyczajny szafarz może pomagać w udzielaniu Komunii” (Immensae caritatis, 1973). Zatem nadzwyczajny szafarz nie pełni tej funkcji rutynowo, lecz wyłącznie wtedy, gdy wymaga tego dobro wiernych. Może też zanosić Komunię Świętą chorym, którzy nie mogą uczestniczyć w liturgii – zawsze za wiedzą i zgodą proboszcza oraz z zachowaniem przepisów liturgicznych.
Choć funkcja ta jest pomocą, a nie zastępstwem, jej znaczenie w dzisiejszym Kościele jest nie do przecenienia. Umożliwia szerszy dostęp do Komunii Świętej, szczególnie w parafiach dotkniętych brakiem kapłanów. Jednocześnie przypomina, że udział świeckich w życiu liturgicznym Kościoła – o ile jest dobrze przygotowany i pełniony w duchu służby – może być cennym świadectwem wiary i miłości do Eucharystii.
Opracowali: Dk Radosław Harasim i Ks. Kan. dr Maciej Maciukiewicz
